Antropologie op Mauritius

Mauritius: a rainbow nation; a melting-pot of cultures; a paradise on earth. Dit zijn een aantal beschrijvingen van Mauritius zoals je die tegenkomt in reisgidsen en op toeristische websites. Mauritius is voor antropologen dan ook zeer interessant. Voordat de eerste Europeanen aan wal gingen, was het eiland onbewoond. Een geschiedenis van kolonisatie, slavernij en migratie hebben het eiland een bijzonder multicultureel karakter gegeven. Een walhalla voor antropologen die onderzoek doen naar nationalisme, etniciteit en de multiculturele samenleving. Volgens de antropoloog Thomas Eriksen kan Mauritius gezien worden als het ideaal van een multiculturele samenleving. Verschillende etnische en religieuze groepen zouden relatief harmonieus naast elkaar leven, -allen met een eigen cultuur en levenswijze-, en gelijktijdig toch één Mauritiaanse gemeenschap vormen waarmee een ieder zich verbonden voelt. Inmiddels weten we dat dit romantische beeld niet geheel realistisch is. De gemiddelde Mauritiaan is weliswaar trots op de multi -etnische, -culturele en -religieuze samenleving,maar het blijkt tevens een bron van spanning te zijn…

Wanneer we de geschiedenis van Mauritius in ogenschouw nemen, ontdekken we dat het wederom de Portugezen waren die als eerste voet aan wal zetten. Echter hebben zij zich nooit permanent op Mauritius gevestigd en werd het eiland voornamelijk als tussenstation gebruikt. Het eiland werd in 1598 gekoloniseerd door de Nederlanders (en vernoemd naar Prins Maurits Van Nassau). Het waren de Nederlanders die er toentertijd voor gezorgd hebben dat er in korte tijd geen enkele dodo meer op het eiland te vinden was. In de daaropvolgende jaren werden honderden slaven geïmporteerd uit Madagaskar. Veroordeelden vanuit Batavia (Java) werden eveneens verzonden naar de kersverse kolonie om hier aan het werk gezet te worden. De Nederlanders introduceerden suikerriet, vee, katoen en tabak op het eiland. Echter, tal van problemen, -zoals ziekte, droogte, voedseltekort, aanvallen van piratenschepen, financiële problemen en een tekort aan mensen die zich op het eiland wilden vestigen-, zorgden ervoor dat de laatste Nederlanders in 1710 vertrokken.

In 1715 kwamen de Fransen aan land. De Fransen claimden het eiland, noemden het Ile de France en creëerden kort hierna de hoofdstad Port Louis (vernoemd naar koning Louis XV van Frankrijk). In de ‘Franse’ jaren is het eiland opgebouwd en opgebloeid. In 1810 werd Ile de France echter door de Britten veroverd. De Britten noemden het eiland vervolgens weer Mauritius. Een paar jaar later, in 1835, schaften de Britten de slavernij af. Omdat de ex-slaven weigerden om nog langer op de suikerrietplantages te werken, rekruteerden de Britten contractarbeiders (‘koelies’) uit Brits-Indië, Maleisië en China, ter vervanging van de slaven. In 1968 verkreeg het eiland onafhankelijkheid.

Vandaag de dag bestaat Mauritius uit 1,2 miljoen inwoners en hiermee is het één van de dichtstbevolkte eilanden ter wereld. 68% van de bevolking bestaat uit Voorindiërs (Indo-Mauritaniërs) en 27% uit Creolen. De overige bevolking bestaat uit Sino-Mauritiërs (3%), afstammelingen van de Chinezen, en Franco-Mauritiërs (2%), afstammelingen van de blanke Europese kolonisten. Ongeveer 52% van de Mauritianen is aanhanger van het hindoeïsme. 30% van de bevolking is Christen en de Moslims vormen ongeveer 16% van de totale bevolking.

Sinds 1968 wordt Mauritius wereldwijd gezien als een succesnummer: een stabiel politiek klimaat en een sterke economie. Zoals genoemd zijn er weliswaar relatief weinig conflicten tussen de verschillende groepen op het eiland, maar er is wel degelijk sociale ongelijkheid en ongenoegen. Franco-Mauritiërs zijn vandaag de dag nog grote machthebbers op het eiland: ze leiden internationale ondernemingen en bezitten veelal de suikerplantages. Het zijn daarnaast voornamelijk de Hindoes die belangrijke functies vertegenwoordigen in de regering en mede ook in het zakenleven en de ambtenarij. De Creolen hebben over het algemeen een zwakkere sociaaleconomische positie. Met de enorme economische groei (handel, financiële diensten, voedselverwerking, textiel en toerisme), groeit ook de ongelijkheid. En met de toenemende ongelijkheid groeit de frustratie. Trouble in paradise. Elke groep op Mauritius kent wel één andere groep waar wrok tegen gekoesterd wordt, om welke reden ook. In 1999 braken er rellen uit nadat de Creoolse zanger Kaya werd opgepakt wegens drugsbezit. Hij stierf onder dubieuze omstandigheden in de gevangenis en er werden geen details vrijgegeven over de precieze omstandigheden van zijn dood. Velen spraken over police brutality. Er braken vervolgens rellen uit onder de Creoolse bevolking gericht tegen de Hindoes (aangezien de meerderheid van politieambtenaars Hindoe is). Als reactie hierop werden door Hindoes veel Creoolse huizen vernietigd. Een andere rel was naar aanleiding van een voetbalwedstrijd tussen de Creoolse ‘Fire Brigade’ en de ‘Muslim Scouts’. Na een conflict dat ontstond naar aanleiding van een penalty, waren er enkele dagen rellen tussen Creolen en Moslims in en rond de hoofdstad Port Louis.

“If poverty hits particular groups within a small multiethnic society, the country runs the risk of having to face diverse forms of conflicts and interculturality becomes threatened. Interculturality can only be real and genuine if social justice prevails, if every citizen is given an equal chance and he or she perceives that this is the case.” (Bunwaree, 2002)

Het feit dat de sociaaleconomische verdeling in de samenleving gelijk lijkt te lopen met etniciteit heeft uiteraard een oorzaak. We zouden die oorzaak kunnen zoeken in het (koloniale) verleden, waar bepaalde groepen kansen kregen die andere groepen niet kreeg. Maar het is ook interessant om eens te kijken naar het huidige politieke discours en het beleid van multiculturalisme. De Mauritiaanse overheid is trots op de zogezegd regenboognatie: eenheid in verscheidenheid. Dit betekent dat zij enerzijds één volk, één natie verkondigt en nastreeft (sport, taal, nationale feestdagen, etc.), maar gelijktijdig stimuleert dat de verschillen tussen de ‘afzonderlijke’ etnische en religieuze groepen benadrukt blijven worden. Identificatie met de eigen etnisch-religieuze groep is diepgeworteld in de Mauritiaanse samenleving en dit is van groot belang voor het voortbestaan van de (regenboog)natie en het idee van multiculturalisme. Het is van belang dat culturele gemeenschappen bewaard blijven. Voor de Hindoestanen is het betrekkelijk eenvoudig, omdat zij zich kunnen beroepen op een duidelijke afkomst en op eigen culturele tradities. Dit maakt hun positie binnen de huidige politiek van multiculturalisme sterker. Voor de Creolen ligt dit anders, omdat zij van oudsher een mengelmoes vormen en zich moeilijker kunnen identificeren met een zogenaamde ‘ancestor culture’. Voor hen heeft de overheid een aantal projecten opgezet met als doel de eigen ‘roots’ (wat dat ook moge zijn) te traceren. Hier in Nederland steken we geld, tijd en energie in inburgeringscursussen. Op Mauritius wordt er geïnvesteerd in het hervinden van een ‘eigen’ identiteit…

Wat moet je met deze informatie, zou je kunnen denken. En toch is het interessant. Want landen over de gehele wereld kampen vandaag met vraagstukken rondom multiculturaliteit en hoe om te gaan met toenemende diversiteit in de samenleving. Een land als Mauritius, -en zo zijn er nog tal van voorbeelden te noemen, denk bijvoorbeeld maar aan Suriname-, schijnt weer een ander licht op de zaak. Wie weet steken we er wat van op. En zo niet, dan hebben we in ieder geval weer wat geleerd! ;-)