Eén van de twee Superkubussen, onderdeel van de beroemde kubuswoningen van architect Piet Blom, biedt na dertig jaar van overwegend leegstand sinds juli 2013 onderkomen aan een Exodushuis. Onder begeleiding van Stichting Exodus Rotterdam werken hier twintig (ex)gedetineerden in de laatste fase van hun detentie aan een leven terug in de maatschappij. Al in 2006 protesteerden omwonenden tegen de komst van deze groep in hun ‘Blaakse Bos’. Tevergeefs. En dat is maar goed, want het Exodushuis blijkt een groot succes.

Tekst: Karin Spillenaar-Koolen
Foto’s: Geertje van Achterberg
(Verschenen op: Vers Beton)

“Kom binnen!” Gino houdt de deur naar zijn kamer uitnodigend voor ons open. Uit de speaker klinkt R&B en reggae . Gino draagt een strakke witte muts om zijn dreadlocks bij elkaar te houden. Een gouden tand schittert achter zijn vriendelijke lach. Hij is blij met zijn kamer, die hij te danken heeft aan de duur van zijn verblijf in het Exodushuis, maar ook aan zijn positieve inzet tijdens het programma. De kamer is niet heel groot, maar doet ruimer aan dankzij de schuin weglopende wanden. Naast zijn bed staat een prikbord waarop foto’s van dierbaren en andere persoonlijke spulletjes hangen. Gino woont al acht maanden in het Exodushuis. Een bewuste keus. Na een periode van detentie had hij hulp nodig om zijn leven weer op de rit te krijgen. Hij wilde geen beroep doen op zijn familie. Over twee maanden stroomt hij uit, naar een eigen woning en een echte baan. “Ja, daar kijk ik ontzettend naar uit.”

Structuur, regelmaat en discipline
Terugkeer in de maatschappij is vaak moeilijk na een periode van detentie. Eenzaamheid en oude patronen liggen al snel op de loer. Stichting Exodus begeleidt bewoners in een tijdsbestek van acht tot tien maanden naar een leven terug in de maatschappij. Dit om hen een kans te bieden op een volwaardig bestaan, maar ook om het risico op recidive te verkleinen. Een woning, werk, een gezond sociaal netwerk en zingeving zijn de pijlers van begeleiding. De bewoners krijgen ondersteuning bij het oplossen van eventuele schulden en het aanleren van praktische en sociale vaardigheden waarmee ze straks op eigen benen kunnen staan.

Voor niets gaat de zon op. De bewoners mogen zich weliswaar vrij bewegen binnen en buiten het Exodushuis, maar zijn wel gebonden aan regels. Die bieden structuur, regelmaat en discipline. Precies wat de doelgroep nodig heeft om weer grip op het leven te krijgen. Alcohol en drugs zijn streng verboden en bewoners kunnen rekenen op blaastesten en urinecontroles. Om 23.00 uur luidt de avondklok. Deelname aan groepsactiviteiten, zoals twee avonden per week een gezamenlijke maaltijd, is verplicht. De begeleiding heeft volledig zicht op de agenda van de bewoners en beheert hun inkomen. Van iedereen wordt verwacht dat ze, indien mogelijk, 26 uur per week besteden aan (vrijwilligers)werk of studie.

Motivatie
Lastig? Al die verplichtingen en regels, het constant moeten werken aan jezelf en je toekomst? Onderzoek (2006) toont aan dat ruim een derde van de bewoners die bij (landelijk) Exodus worden begeleid, het programma succesvol afrondt. Hoewel er jaarlijks een stijging te zien is in succesvolle uitstroom, is dit niet voor iedereen haalbaar. Het proces loopt spaak door bijvoorbeeld drugsgebruik of persoonlijke problemen. Oud-bewoner Rob (43) heeft het programma met succes doorlopen. “Zolang je maar niet vergeet waarom je hier zit, waar je het allemaal voor doet – in mijn geval was dat een normaal leven. Daar kies je zelf voor.” Lara van der Well, manager van Stichting Exodus Rotterdam, benadrukt het belang van motivatie voor de slagingskansen. “De aanmeld- en intakeprocedure is heel serieus. Iemand moet echt gemotiveerd zijn voor ons programma om ervoor in aanmerking te komen. Eenmaal geplaatst is de begeleiding intensief en moeten bewoners zich aan regels en afspraken houden. Gebeurt dit niet, dan gaan we in gesprek en proberen we zoveel mogelijk nieuw, gezond gedrag te stimuleren. In geval van een delict wordt het natuurlijk een zaak van justitie.” Bij Exodus worden mensen niet veroordeeld op basis van hun verleden, maar wel aangesproken op de keuzes die ze nu maken, en de verantwoordelijkheden die ze hebben. Lara: “Openheid, transparantie en vertrouwen zijn hierin essentieel.”

Rob en Anya
Rob en Anya (27) zijn oud-bewoners van het Exodushuis, dat voor de verhuizing op de Westzeedijk zat. Allebei werken ze hier nu als vrijwilliger. Anya zit achter de balie. Rob is actief als klusjesman. Rob is blij dat hij zijn handen uit de mouwen kan steken, vertelt hij terwijl hij een deurdranger opnieuw afstelt. Een paar dagen per week werkt hij in het Exodushuis en andere dagen staat hij als vrijwilliger achter de bar in een verzorgingstehuis. Hij zou graag een ‘echte’ baan willen, maar ziet de toekomst somber in. Persoonlijke problematiek, het ontbreken van scholing en werkervaring en de huidige marktsituatie maakt het vinden van werk voor deze doelgroep een lang en moeizaam proces, vertelt Lara. Rob zit wekelijks met zijn begeleider om tafel, maar vooralsnog lukt het niet om een werkervaringsplaats voor hem te vinden. Desondanks is hij blij dat hij de rust in zijn leven heeft teruggevonden en het ‘rechte pad’ bewandelt. Maakt zijn geschiedenis in detentie het lastiger om werk te vinden? Rob lacht. “Nee hoor, in de bouw maakt niemand zich daar druk om!”

Not in my backyard!
Omwonenden waren in eerste instantie weinig enthousiast met het vooruitzicht van een woongroep voor (ex)gedetineerden in hun ‘Blaakse Bos’. Het plan om het Exodushuis hier te vestigen lag er al in 2006, maar door jarenlang procederen van omwonenden, die vreesden voor de veiligheid en verkoopwaarde van hun huis, is de uitvoering vertraagd. Lara: “Mensen zien een onderkomen voor deze doelgroep toch nog het liefst op een parkeerterrein ergens buiten de stad, terwijl er juist veel meer kennis en beleid komt dat aantoont dat we in de normale samenleving moeten zitten. Gelukkig ziet de politiek wel in dat het belangrijk is om dit project te vestigen in een buurt middenin de samenleving.” De relatie met de buurt lijkt in korte tijd al erg verbeterd te zijn. “Als mensen eenmaal langskomen en zien wat wij doen, neemt de weerstand af”, zegt Lara. “Maar er zijn ook nog een paar mensen die ons geen blik waardig gunnen. Dat houd je altijd.”

Lara gelooft dat de woongroep uiteindelijk bij kan dragen aan een betere leefbaarheid in de buurt. Bijvoorbeeld door de bemande balie van het Exodushuis, toezicht op de openbare ruimte en het tegengaan van leegstand. Een aantal bewoners is actief als klusjesman voor het Stayokay-hostel in de naastgelegen Superkubus, of voeren klusjes uit op de schepen in de haven. Een project met de Rotterdamse Bibliotheek gaat binnenkort van start. Binnenkort start een buurvrouw, gecertificeerd als mediator, met een training conflicthantering voor bewoners van het Exodushuis. Lara: “Dat zijn natuurlijk goede ontwikkelingen, en daar zijn we al ontzettend blij mee!”

. . .

“Zo heeft mijn vader ’t gewild!”
Sinds de voltooiing van het kubussencomplex van architect Piet Blom in 1982, was het lastig om voor de twee superkubussen een geschikte bestemming te vinden. Een donkere ruimte, groot en hoog, geen verbinding tussen de verdiepingen en al gauw snikheet. Niet de ideale omstandigheden voor de huidige doelgroep waar transparantie, sociale controle en het faciliteren van ontmoetingen tussen bewoners, belangrijke voorwaarden zijn voor het slagen van het programma. Dankzij slim puzzelwerk van architecten Maarten Polkamp en Sander van Schaik, die ook het Stayokay-hostel ontwierpen, is er nu een passende bestemming. Het leverde de architecten zelfs een nominatie op voor de Rotterdam Architectuurprijs 2013. Bij de opening van het Exodushuis was zoon Abel Blom, eveneens architect, zeer te spreken over het project. “Zo heeft mijn vader ’t gewild.”